ऊस लागवडीसाठी करावयाच्या उपाययोजना –संपूर्ण मार्गदर्शन

ऊस हे महाराष्ट्रातील व भारतातील एक महत्त्वाचे नगदी पीक आहे. योग्य लागवड पद्धत, खत व्यवस्थापन, पाणी नियोजन आणि रोग-कीड नियंत्रण केल्यास ऊसाचे उत्पादन आणि साखर उतारा दोन्ही वाढवता येतात. या लेखात आपण ऊस लागवडीसाठी आवश्यक सर्व उपाययोजना सविस्तर पाहणार आहोत.

ऊस लागवडीसाठी जमीन निवड व मशागत

खोल, सुपीक व निचरा चांगला होणारी जमीन निवडावी
मध्यम ते भारी काळी जमीन ऊसासाठी योग्य
जमीन 2–3 वेळा नांगरट करून भुसभुशीत करावी
शेवटच्या नांगरणीवेळी चांगले कुजलेले शेणखत मिसळावे

टीप: पाण्याचा निचरा न होणाऱ्या जमिनीत ऊस लागवड टाळावी.

ऊस लागवडीसाठी योग्य हंगाम

ऊस लागवड मुख्यतः तीन हंगामात केली जाते:

आडसाली ऊस – जुलै ते ऑगस्ट
पूर्व हंगामी ऊस – ऑक्टोबर ते नोव्हेंबर
सुरू ऊस – जानेवारी ते फेब्रुवारी

आपल्या भागातील पाणी उपलब्धता आणि हवामानानुसार हंगाम निवडावा.

ऊसाचे सुधारित वाण (Varieties)

उत्पादन वाढीसाठी सुधारित वाणांची निवड फार महत्त्वाची आहे.

Co 86032
CoM 0265
Co 92005
CoM 88121

स्थानिक कृषी विभागाच्या शिफारशीनुसार वाण निवडावा.

ऊस लागवड पद्धत

सरी-वरंबा पद्धत सर्वाधिक वापरली जाते
सरीतील अंतर: 120 ते 150 से.मी.
निरोगी, 2–3 डोळ्यांचे बेणे वापरावे
लागवडीपूर्वी बेणे बुरशीनाशक द्रावणात प्रक्रिया करावी

खत व अन्नद्रव्य व्यवस्थापन

उच्च उत्पादनासाठी संतुलित खत व्यवस्थापन गरजेचे आहे:

सेंद्रिय खत
शेणखत / कंपोस्ट – 20 ते 25 टन प्रति हेक्टर

रासायनिक खते (सरासरी)

नत्र (N) – 250 ते 300 किलो

स्फुरद (P) – 115 किलो
पालाश (K) – 115 किल

नत्र खत हप्त्यांमध्ये द्यावे.

पाणी व्यवस्थापन (Irrigation)

ऊसाला भरपूर पाणी लागते, पण पाणी साचू देऊ नये
ठिबक सिंचन पद्धतीने 30–40% पाण्याची बचत होते
उन्हाळ्यात 7–10 दिवसांनी, हिवाळ्यात 12–15 दिवसांनी पाणी द्यावे

तण नियंत्रण उपाययोजना

तणांमुळे उत्पादनात मोठी घट होते

लागवडीनंतर 30–45 दिवसांत कोळपणी करावी
गरज असल्यास शिफारस केलेली तणनाशके वापरावीत
सेंद्रिय पद्धतीत आच्छादन (mulching) उपयुक्त ठरते

रोग व कीड नियंत्रण

प्रमुख कीड

खोडकिडा
पांढरी माशी
मावा

प्रमुख रोग

तांबेरा
करपा
मर रोग

रोगट ऊस काढून नष्ट करावा
कृषी तज्ज्ञांच्या सल्ल्यानेच औषधांची फवारणी करावी

काढणी व उत्पादन वाढीसाठी टिप्स

ऊस 10–12 महिन्यांत काढणीस तयार होतो
योग्य वेळी काढणी केल्यास साखर उतारा वाढतो
आंतरपीक (डाळी, भाजीपाला) घेतल्यास अतिरिक्त उत्पन्न मिळते

निष्कर्ष

ऊस लागवड उपाययोजना योग्य नियोजन, सुधारित वाण, संतुलित खत, पाणी व कीड-रोग व्यवस्थापन केल्यास निश्चितच जास्त उत्पादन मिळू शकते. आधुनिक पद्धतींचा अवलंब करून ऊस शेती अधिक फायदेशीर बनवता येते.